Uitspraak Raad van State legt bom onder bouwsector

Bouwvrijstelling stikstof is van tafel, maar geen algehele bouwstop

De bouwvrijstelling, die sinds juli 2021 regelt dat er geen vergunning nodig is voor tijdelijke NOx-uitstoot tijdens de bouw, voldoet niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. De Raad van State zette begin november een streep door dit ‘geitenpaadje’ van het kabinet. Hoewel de bestuursrechter benadrukte dat er geen sprake is van een algehele bouwstop, legt de uitspraak wel degelijk een bom onder de ambitieuze plannen van bouwend Nederland. Hoe nu verder?

Het geitenpaadje van weleer is niet meer. De bouwvrijstelling, waarin was vastgelegd dat de stikstofuitstoot van bouwwerkzaamheden genegeerd mocht worden in vergunningaanvragen, heeft bijna anderhalf na de inwerkingtreding meer weg van een doodlopende straat. Als voor een bouwproject vooraf een berekening moet worden gemaakt van de te verwachten uitstoot tijdens de werkzaamheden, zullen veel werken vertraging oplopen of – indien deze zich nabij Natura 2000-gebieden bevinden – zelfs helemaal niet van de grond komen. De uitspraak dat de vrijstelling niet langer is te gebruiken bij bouw- of infraprojecten, geldt overigens niet voor werken die nu al aan de gang zijn of waarvoor reeds een vergunning is verleend.

Het feit dat de Raad van State slechts een tussenuitspraak deed en zich later nog buigt over een eindoordeel in de zaak-Porthos om CO₂ van havengebied Rotterdam op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee, wekt vooralsnog weinig hoop binnen de branche. In een eerste reactie toont voorzitter Maxime Verhagen van Bouwend Nederland zich geschokt: “Dit is een drama voor de bouw. Nederland moet als de bliksem piekbelasters uitkopen om stikstofruimte vrij te maken voor natuur, bouw en nieuwe economische ontwikkelingen. Actie is nú nodig. Dit kabinet kan niet op de handen blijven zitten.” Om te voorkomen dat het land weer op slot gaat, verwacht de brancheorganisatie extra geld van het Rijk voor emissieloos bouwen.

Meerdere instellingen vrezen dat de uitspraak zorgt voor enorme vertragingen in de keten, met alle gevolgen voor de woningmarkt en de energietransitie, waar Nederland toch al voor enorme uitdagingen staat. Volgens de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) is het niet zo dat er niks meer kan qua vergunningverlening, maar de uitspraak werkt “ongetwijfeld vertragend als het gaat om het invullen van de grote opgaven waarvoor we staan”. Om die reden benadrukt WoningBouwersNL-directeur Coen van Rooyen dat hoe dan ook voorkomen moet worden dat de ambtelijke molens van schrik of in afwachting van nieuw beleid stil komen te staan. “Snelle duidelijkheid is geboden om verwarring over de vergunningen te voorkomen.”

Voor politiek Den Haag is het eveneens een fikse tegenvaller dat de bestuursrechter oordeelt dat de bouwvrijstelling niet langer standhoudt. “Eens temeer is duidelijk dat het urgent is dat de stikstofuitstoot vermindert en de natuur sterker wordt”, meldt het kabinet in een persbericht. Het is daarom zaak haast te maken met de aanbeveling die Johan Remkes in oktober deed in het rapport ‘Wat wel kan – uit de impasse en een aanzet voor perspectief’, om op korte termijn 500 tot 600 piekbelasters uit te kopen. Het kabinet wil zo’n 3.000 (boeren)bedrijven die teveel stikstof uitstoten een uniek aanbod doen om te stoppen. De superplus-regeling is een eenmalig offer they can’t refuse; tot wel 120% van de marktwaarde van deze bedrijven.

Tot het zover is moet er vooral teruggegrepen worden op het rapport van Adviescollege Meten en Berekenen Stikstof (‘commissie Hordijk’) uit 2020 over de meet- en rekensystematiek voor stikstofuitstoot. Voor alle nieuwe en nog niet onherroepelijke initiatieven dienen voortaan óók de gevolgen voor Natura 2000-gebieden in kaart te worden gebracht van NO_x-uitstoot tijdens de bouw-, sloop- of aanlegfase. Dat betekent veel rekenwerk, waardoor zo’n project al gauw enkele maanden vertraging oploopt. Er is bovendien een groot tekort aan deskundigen die dergelijke rapportages kunnen opstellen. Als uit de voortoets blijkt dat nadelige gevolgen voor de natuur niet zijn uit te sluiten, volgt een passende beoordeling en is een natuurvergunning vereist.

Nu de sector feitelijk terug is in de onzekere periode ná de PAS-uitspraak (mei 2019) en vóór de bouwvrijstelling moet de overheid op zoek naar manieren om bouwactiviteiten toch door te laten gaan en tegelijkertijd kwetsbare natuur te beschermen. Dit kan door gebruik te maken van externe saldering of de zogeheten ADC-toets. Hierbij moet worden aangetoond dat er geen alternatief (A) is, dwingende (D) redenen zijn voor het project en voor compensatie (C) wordt gezorgd. Ook bouwers zelf moeten trachten om uitstoot te voorkomen. Niet alleen door te investeren in emissievrij materieel, maar ook door machines in te zetten die voldoen aan de strengste emissie-eisen. Het liefst in combinatie met HVO100 biodiesel, want dan hoeft er nóg minder te worden gecompenseerd.